گل نرگس :

 گل نرگس از جمله گل‌هایی است که علاوه بر طراوت و خاصیت زیبایی بخشی به محیط، خواص درمانی شگفت انگیزی نیز دارد. از امام رضا (علیه‌السلام) روایت شده است از بوییدن گل نرگس غفلت نکنید. هر روز گل نرگس را ببویید. چنانچه میسر نشد هفته ای یک‌بار، در غیر این صورت ماهی یک‌بار، اگر نتوانستید سالی یک‌بار و حداقل در طول عمرتان حتماً یک‌بار بوی گل نرگس را استشمام کنید زیرا در بدن رگی است که انسان را دچار افسردگی می‌کند و بوی گل نرگس از بین برنده و درمان افسردگی است.
اما این گل زیبا خواص درمانی فراوان و شگفت انگیزی دارد. از جمله اینکه:
– بوییدن گل نرگس از ابتلا به زکام جلوگیری کرده و در بهبود سرماخوردگی بسیار موثر است.
– استفاده از مخلوط روغن گل نرگس و عسل سبب بهبود درمان مزمن اعصاب می‌شود.
– ماساز روغن گل نرگس روی معده و مثانه باعث بهبود مشکل مثانه می‌شود.
– همچنین از این مخلوط می‌توان برای درمان و کاهش اسپاسم، دردهای مفاصل و شکستگی اعضای بدن استفاده کرد.
– در مادران شیردهی که با مشکل سفت شدن شیر مواجه هستند؛ استفاده از مخلوط روغن گل نرگس و عسل و ما ساز آن بر روی سینه‌ها سبب روان شدن شیر می‌شود.
– افرادی که دچار دررفتگی مکرر اعضای بدن مثل شانه، کتف، دست و پا می‌شوند اگر محل دررفته را چندین بار با مخلوط پیاز گل نرگس، عسل و کمی سرکه ماساژ دهند؛ بهبود می بایند.
– گل نرگس به دلیل خاصیت جاذب خود در درمان عفونت زخم‌های عمیق بسیار کاربرد دارد و روش استفاده بدین صورت است که مخل زخم را با مخلوط روغن گل نرگس و پیاز و عسل آغشته کنند. این مخلوط باعث بیرون کشیدن چرک و عفونت و درمان زخم‌های عمیق می‌شود.
 
روغن گل نرگس:
طرز تهیه روغن گل نرگس نیز بدین صورت است که برگ گل را به همراه مقدار کمی سرکه داخل ظرف شیشه ای حاوی روغن زیتون می‌ریزیم و در محیط یا دمای متوسط در مجاورت حرارت غیر مستقیم و یا پشت پنجره در معرض نور آفتاب قرار می‌دهیم. چنانچه در طول این مدت گل‌ها روغن را جذب کنند مقداری روغن اضافه می‌کنیم و چنانچه مقدار روغن زیتون زیاد باشد برگ‌های گل را اضافه می‌کنیم. برای اینکه روغن گل بدست آید ۴۰ روز زمان نیاز داریم. بعد از این مدت، با استفاده از یک صافی، روغن گل را از مخلوط داخل شیشه جدا می‌کنیم. مایع بدست آمده؛ روغن گل نرگس می باشد.
نکته: با وجود همه مزایای بوی گل نرگس توجه داشته باشیم افراد گرم مزاج در بوییدن این گل زیاده‌روی نکنند زیرا سبب بروز سر درد خواهد شد.

عناب:

عناب از جنس ” Zizyphus”و از نوع “jujuba”و از خانواده “Ramnaceae”می باشد. عناب به صورت ارقام اهلى و وحشى در ایران، افغانستان، چین، هندوستان والجزایر وجود دارد. زیستگاه این گیاه را منطقه خاورمیانه بویژه کشورهاى ایران و افغانستان می‏دانند.
عناب درختى است خاردار که در مقابل سرما و گرما مقاوم می ‏باشد. سازگارى این درخت در مقابل شرایط سخت اقلیمى و نوع خاک سبب شده که کشت آن در مناطق سردسیر نیز توسعه یابد. عناب در اکثر روستاهاى بیرجند و در زمین‏هاى نامرغوب می ‏روید و حاصل بالنسبه رضایت بخشى تولید می ‏کند. لیکن مانند هر گیاه دیگرى در زمین‏هاى خاکى و حاصلخیز و در شرایط آبیارى مطلوب، حاصل بیشتر و بهترى ایجاد می ‏کند. طول این درخت بسته به موقعیت، از 6 تا 10 متر می ‏رسد.
گونه‏ هاى زیادى از جنس عناب شناسائى شده که از نظر کیفیت میوه با یکدیگر تفاوت زیادى دارند. در چین دورگه‏ هائى از عناب بدست آورده ‏اند که میوه آنها به ‏طور محسوسى از نظر کیفیت گوشت و درشتى از والدین آنها برتر است. در سال 1960 ارقامى از این عنابها به ازبکستان و آذربایجان شوروى سابق برده شده که در آنجا نیز با دورگیرى ارقام بهترى را ایجاد نموده ‏اند. در حال حاضر بیش از 36 رقم عناب در کلکسیون انستیتوى ژنتیک آکادمى علوم آذربایجان وجود دارد. برخى از عنابهاى این مجموعه از نظر طول به 3/7 سانتی‏متر و از نظر قطر به 2/6 سانتی‏متر می‏رسد. میوه این عنابها ترش و شیرین و با درجه گوشتى 91% و میانگین وزن 13 گرم می‏باشد.
در کشور آمریکا نیز نسبت به اصلاح عناب قدمهاى ارزنده‏اى برداشته شده به طورى که نگارنده در سال 1964 در محوطه دانشگاه ایالتى نیومکزیکو درختان عنابى را مشاهده کرده است که میوه آنها درشت و بدون هسته بود. امیدوارم روزى دسترسى به درخت‏هاى مذکور براى گرفتن پیوندک حاصل شود.
برگ هاى عناب بیضى و درخشان و دندانه دار است. زیبائى برگ ها و میوه عناب موجب شده که این درخت در بسیارى از منازل بیرجند کشت شود.
> عناب معمولاً توسط پاجوش، قلمه زدن وخواباندن ساقه ‏هاى جوان ازدیاد حاصل می‏کند. لیکن براى اصلاح می‏توان به کشت عناب از طریق بذر نیز اقدام نمود. در روستاهاى بیرجند معمولاً عناب بیش از سنجد کشت می‏شود چون میوه عناب بیش از سنجد طالب و قیمت دارد.
چوب عناب به رنگ قرمز خوش رنگ می‏باشد و به لحاظ رنگ قشنگ و سختى و استحکام فوق ‏العاده در ساخت مبلمان و اشیاى زینتى از قبیل مجسمه، عصا و نیز منبّت کاریها و دسته پیپ از آن استفاده می ‏شود.
عناب گل‏هاى زرد کوچک و زیادى ایجاد می‏کند که کمتر از 10% آنها به میوه تبدیل می‏شود، طبعاً شرایط سخت محیطى در ریزش بیشتر گل‏ها مؤثر می‏باشد.
میوه رسیده عناب قرمز و در حالت نارس به رنگ زیتونى می‏باشد. گوشت میوه شیرین و زرد رنگ است.
میوه عناب مصارف خوراکى و داروئى دارد. شیخ‏الرئیس ابوعلى سینا در خواص عناب گفته است “منضج اخلاط غلیظه و ملین صدر و احشاء و مسهل اخلاط رقیقه و رافع خشونت سینه و حلق و صوت، عارض از حرارت و سرفه، و صاف کننده خون و مولد خون صالح و مسکن التهاب و تشنگى و حدّت خون و گرمى و وجع جگر و مثانه و امراض مقعده و لزع امعاء و معده است”) صفحه 14447 دهخدا اقتباس از مخزن‏الادویه.
میوه هاى ریز ارقام وحشى عناب به مقدار زیادى داراى ویتامین C می‏باشند (1750 میلى گرم درصد گرم)، میوه ‏هاى درشت ارقام پرورش یافته داراى مقادیر کمترى از ویتامین Cهستند(500 تا 750 میلى گرم در 100گرم)، لیکن بااین وجود میزان ویتامین C آنها ده برابر میزان ویتامین C لیمو ترش می‏باشد. عناب علاوه بر ویتامین C داراى ویتامین P وپکتین و مقادیر زیادى آهن، مس و پتاس می‏باشد که جملگى در ساختن هموگلوبین خون مؤثر می‏باشند.
یک درخت عناب در فضاى باز و مواظبت کافى 80 تا 100 کیلوگرم عناب می‏دهد. بهتر است عناب بر روى درخت خشک شود تا از کیفیت بهترى برخوردار باشد، لیکن ترجیحاً پس از برداشت باید چند روزى در مقابل آفتاب قرار گیرد

انگور:

درخت انگور که درخت مو نیز نامیده می‌شود درختچه‌ای است بالا رونده که از دیوار و درختان مجاور بالا می‌رود. ساقه آن گره‌دار و دارای برگهای متناوب است. برگهای انگور دارای پنج لوب دندانه‌دار و به رنگ سبز تیره می‌باشد. گلهای آن کوچک ، مجتمع و به صورت خوشه ظاهر می‌شود. میوه درخت انگور ، گوشت‌دار و شیرین و برگهای مختلف است.
ترکیبات شیمیایی :
برگ مو دارای ساکارز ، لوولز ، اینوزیت Inosite ، مواد نشاسته‌ای و تعدادی اسیدهای آلی است. دم خوشه انگور دارای تانن ، مواد رزینی ، تارتارات پتاسیم و اسیدهای آلی است. غوره ک میوه سبز رنگ و نارس انگور است که دارای طعم ترش می‌باشد. غوره دارای اسیدهای آلی مانند اسید مالیک ، اسید فرمیک ، اسید سوکسینیک ، اسید اگزالیک ، اسید گلوکولیک و قند می‌باشد.
پوست انگور دارای تانن ، تارتارات پتاسیم ، اسیدهای آزاد و مواد معدنی می‌باشد. در هسته انگور مقداری روغن و تانن موجود است. روغن هسته انگور به رنگ زرد مایل به سبز است. این روغن فاقد بو و دارای طعمی مطبوع می‌باشد. روغن هسته دارای تری گلیسیرید ، اسید اولئیک ، اسید پالمتیک ، اسید لینولئیک ، اسید استئاریک و اسید آراشیک می‌باشد.
خواص درمانی میوه انگور :
اخلاط بدن را متعادل می‌کند.
بسیار مقوی و مغذی است.
خون را تصفیه می‌کند.
سینه و ریه را صاف و تمیز می‌کند.
برطرف کننده یبوست است.
انگور برای درمان ورم معده و روده مفید است.
در درمان سل ریوی و سیاه سرفه موثر است.
برای درمان اسهال خونی از انگور استفاده می‌شود.
برای درمان نقرس بسیار مفید است.
آنهایی که معده ضعیف دارند باید انگور را بدون پوست بخورند زیرا پوست آن دیر هضم است و موجب دل درد ، نفخ و عوارض دیگر می‌گردد.
انگور بهترین میوه برای کسانی است که می‌خواهند لاغر شوند و بدن خود را از اسید اوریک ، سنگهای صفراوی و مسمومیت ناشی از سرب یا جیوه پاک کنند. اینگونه اشخاص باید در هر هفته به مدت 2 روز فقط آب انگور بخورند و رژیم آب انگور بگیرند.
برای تقویت و طراوت پوست و همچنین روشن کردن رنگ پوست ، آب انگور تازه را با یک تکه پنبه بصورت بمالید و پس از ده دقیقه با آب نیمگرم محتوی کمی جوش شیرین بشویید.
زیاده روی در مصرف آب انگور بطور مداوم ایجاد سنگ کلیه می‌کند.
خواص طبی هسته انگور :
دارای تانن است بنابراین قابض است.
اسهال را برطرف می‌کند.
ترشح ادرار و اسپرم را کم می‌کند.
گرد هسته انگور را برای درمان به مسلولین می‌دهند.
هسته انگور برای آنهایی که مثانه و کلیه ضعیف دارند مضر است.
خواص طبی پوست انگور :
پوست انگور را خشک کرده و می‌سوزانند خاکستر بدست آمده را برای درمان اکثر زخمها استفاده می‌شود.
پوست انگور دیر هضم است و بهتر است که در موقع خوردن پوست آنرا بیرون آورد. خواص طبی غوره غوره که به انگلیسی Un-ripe grape نامیده می‌شود از نظر طب قدیم ایران سرد و قابض است.
در درمان ورم مخاط دهان و نرمی لثه‌ها موثر است.
آب غوره برای درمان چاقی مفرط مفید است.
بیماری اسکوربو که به علت کمی ویتامین C در بدن می‌باشد با آب غوره درمان می‌شود.
آب غوره چون دارای تارتارات پتاسیم است برای درمان سیاتیک و رماتیسم حاد بسیار مفید است.
در دفع زردی موثر است. خوردن آب غوره بلوغ دختران را جلو می‌اندازد و قاعده را باز می‌کند.
حرارت و صفرای بدن را دفع می‌کند و روده‌ها را ضد عفونی می‌کند.
برای برطرف کردن ورم گلو آب غوره قرقره کنید.
برای دفع کرم و روده و تقویت معده باید به مدت پنج روز آش آب غوره همراه با زیره سیاه مصرف کنید البته در این مدت باید از خوردن غذاهای سنگین اجتناب نمائید.
آب غوره درمان کننده پا درد و کمر درد می‌باشد. برای معالجه می‌توان بمدت ده روز آش آب غوره مصرف نمود . البته از خوردن غذاهای سنگین در این مدت اجتناب کرد.

خواص طبی برگ مو :

برگ مو قابض است.
دم کرده برگهای جوان مو اسهال خونی را برطرف می‌کند.
برای خونریزیها مفید است.
در رفع نقرس و زردی موثر است.
استفراغ را برطرف می‌کند.
در رفع اختلالات گردش خون مربوطه به دوره بلوغ و یائسگی موثر است.
هنگامی که پوست صورت قرمز می‌شود و ملتهب است خوردن دم کرده آن اثر مفید دارد.
گرد برگهای جوان و خشک شده مو ، اثر خوبی در رفع خونریزیهای رحیم و خون آمدن از بینی دارد.
برای برطرف کردن سرمازدگی دست و پا جوشانده برگ مو را تهیه کرده و دست و پا را به مدت 15 دقیقه در آن قرار دهید.
برای تهیه دم کرده برگ مو ، مقدار 15 تا 20 گرم برگ مو را در یک لیتر آب جوش ریخته و بگذارید 10 دقیقه بماند.
از دم کرده برگ مو می‌توان برای شستشوی چشم در مورد ورم ملتحمه استفاده کرد.
دم کرده برگ مو برای رفع واریس مفید است.

انار:

انار به نام علمى “Punica granatum L.”از خانواده پونیکاسه “Punicaceae”مى‏باشد. درخت انار در شهر بیرجند وروستاهاى‏مجاور و نیز دربخش شرقى بیرجند به‏نام خوسف بخوبى مى‏روید. براساس نوشته دائره‏المعارف »بریتانیکا« اصل درخت انار از ایران و ممالک مجاور ایران مى‏باشد. و از این نواحى به سایر نقاط جهان منتشر گردیده است.
انار، انگور و انجیر و پسته از درختان حاشیه کویر محسوب می ‏شوند و از این رو بفراوانى در مناطق شرقى و جنوبى بیرجند، کشت آنها متداول و مرسوم است. زیرا این درختان طالب آفتاب فراوانى می باشند و در نواحى گرم ونیمه گرم بهترین نتیجه را می دهند. انار در مقابل سرما حساس است و چنانچه سرما بزند بر روى خاک مجدد می روید.
انار داراى شاخه ‏هاى بدون تیغ و یا کمى تیغ دار مى‏باشد. ارتفاع این درخت به 2 تا 5 متر می رسد. گونه (گراناتم) داراى ارقام بسیار متعددى می باشد که هر یک از آنها خصوصیات مخصوص به خود را دارند. از لحاظ پوست اغلب قرمز روشن، لیکن برخى داراى پوست سفید، زرد، سبز، سیاه و ترکیبى از اینها مى‏باشند، دانه انواع مختلف انار از لحاظ طعم، رنگ، ریزى، درشتى دانه و هسته (و نسبت این دو به یکدیگر)با هم متفاوت می باشند. از این رو این محصول با توجه به‏مزه به سه دسته: ترش، ملس‏و شیرین تقسیم مى‏شود.درخت انار خاصیت تولید پاجوش زیادى دارد. واریته‏ هاى انار از لحاظ رسیدن میوه نیز در سه دسته : زودرس، میان رس و دیر رس قرار دارند.
گل‏ هاى انار نارنجى متمایل به قرمز، دو جنسى، به صورت انفرادى و یا مجموعه 5-3 گل می باشند. انارهاى زینتى داراى گل‏ هاى پُرپَر و زیبا و نسبتاً کوتاه هستند.
انار میوه ه‏اى درشت است که وزن آن از 200 تا 800 گرم مشاهده مى‏شود. درخت یا درختچه انار دوران باردهى خود را از سال دوم به بعد شروع می ‏کند و داراى عمر طولانى است، بویژه که درحذف پاجوش و جانشین کردن برخى‏از ساقه‏ هاى جوان، به جاى ساقه‏ هاى پیر و همچنین هرس(فرم) و (بهره ‏دهى) انار دقت بیشترى شود.
برگ هاى جوان انار حنائى و عنابى رنگ است و برگ هاى کامل آن سبز خوش رنگ و صاف می باشند. برگ هاى آن به شکل بیضى تا نیزه ‏اى وبه طول 7/5 سانتتی‏متر وفاقد گوشوارک یا بن برگ مى‏باشد. در مناطق معتدله برگ هاى انار در فصل پاییز زرد نمی ‏شود بلکه همیشه سبز باقى می ماند.
انار را می توان به وسیله قلمه، پاجوش، خواباندن ویا ازطریق کشت بذر تکثیر کرد، لیکن به لحاظ حفظ مشخصات پایه مادرى بهتراست از قلمه و پاجوش استفاده شود.
قسمت‏ هاى مختلف درخت انار، مورد استفاده فراوانى دارد. از پوست درخت انار در دبّاغى و همچنین داروسازى و از میوه آن براى مصرف تازه خورى واز آب انار براى تهیه نوشابه‏ ها و نیز رب انار استفاده می ‏شود. از سایر قسمت‏هاى انار از قبیل گل، برگ، پوست شاخه‏ هاى جوان، ریشه و پوست میوه نیز براى مصارف داروئى و صنعتى استفاده می شود.
صدور میوه انار مى‏تواند تا اندازه‏اى موجب تأمین ارز براى کشور گردد. در رابطه با فواید انار مطالب بسیار نوشته شده که از همه مهم‏تر آیات قرآنى است، خداوند در آیات 99 و 142 سوره انعام نظر انسان را به انار، انگور، زیتون، و نخل که نشانه‏ هائى از عظمت خداوند می باشند، جلب‏ نموده است. منابع مختلف، مصرف انار را در تصفیه خون و در درمان استسقاء، آسم و ناراحتی های ریوى بسیار مفید می دانند.

پارچه بافی:

پارچه بافی سنتی یا توبافی (درگویش محلی)، یکی از مهمترین صنایع دستی استان خراسان جنوبی وبه ویژه خوسف است، به طوریکه تنها صنعت دستی استان خراسان جنوبی است که نامزد دریافت مهر اصالت از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور شده است. برای بافتن پارچه به روش سنتی، توباف ابتدا مواد اولیه از قبیل پنبه، ابریشم یا کرک را تهیه می کند و پس از آن از این مواد نخ می ریسد. در مرحله بعد نخ های به دست آمده را می جوشاند. سپس به کمک این نخ ها و چرخ پارچه بافی ، محصول نهایی به دست می آید. 

سفالگری :

یکی دیگر ازصنایع دستی شهرخوسف، سفال گری است.

هنری که از آن با نام هنر سفال گری یاد می‌کنیم دارای پیشینه‌ای بسیار کهن و گسترده است به دیگر سخن کمتر کسی است که نام سفال را شنود و ناخودآگاه به گذشته‌های بسیار دور بازگشت نکند.سُفالگری، ساختن ظروف با گل است و به ظرف ساخته شده از این طریق سفال می‌گویند. از مشهورترین سفالینه‌ها می‌توان به کوزه و پیاله سفالین اشاره کرد. قبل از رواج شیشه، سفالینه‌ها رایج‌ترین مظروفات بشر بودند. مرغوب‌ترین خاک در صنعت سفالگری خاک رس می‌باشد که به دلیل وجود مقادیر بالای آهن در آن، به رنگ سرخ است.

سفالگری از نخستین صنایع بشر است. خاستگاه آن گر چه به درستی آشکار نیست ولی از روی یافته‌های کهن، سرزمین باستانی سومر می‌دانند و البته به تازگی کشف تمدن جیرفت تردیدهایی در مورد این نظریه ایجاد کرده است. تمدن معروف به کنار، صندل که طبق آخرین کاوش ها قدمت آن به شش هزار سال پیش می‌دانند و لوحی که در جیرفت کشف شد برای مطالعه به آمریکا و فرانسه فرستاده شد که توسط استادان شیکاگو و پاریس رمزگشایی شد که نتایج نشان داد این منطقه ۳۰۰ سال از خط نوشتاری تمدن شوش قدیمی تر است.

ظرف های سفالی، شاید یکی از قدیمی‌ترین ساخته‌های آدمی است. انسان‌های اولیه از آن زمان که به فکر ذخیره آب و غذا افتادند و به خاصیت چسبندگی و شکل گیری گل رس پی بردند ظرف های سفالی را به شکل های گوناگون ساختند. با گذشت زمان و گسترش زندگی، سفالگری هم تکامل یافت. انسان‌های آفریننده با دستهایشان بر ظرف های گلی نقش و نگارهایی کشیدند و آنها را با رنگ های گوناگون آراستند.